Er zal er nog heel wat water door de Rijn lopen, eer dat gebeurd.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Er zal nog veel tijd voorbijgaan voordat iets zal plaatsvinden, of er moeten nog vele ontwikkelingen plaatsvinden voordat het zover is. De beeldspraak is eenvoudig: de Rijn is een grote, voortdurend stromende rivier. Wanneer je zegt dat er nog veel water door de Rijn moet stromen, bedoel je dat er nog veel tijd moet verstrijken, net zoals het water dat onophoudelijk stroomt en nooit stopt. Oorsprong: Het gezegde komt uit de volksmond en is al 19e-eeuws, mogelijk zelfs ouder. Dit is vergelijkbaar met oude spreekwoorden die tijd en rivieren aan elkaar koppelen (zoals in meerdere Europese talen). Rivieren dienen traditioneel als metafoor voor de voortgang van tijd.
De tijd doden.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Bezigheden uitvoeren om sneller of aangenamer te wachten totdat iets gebeurt. Het impliceert dus tijdverdrijf of tijd overbruggen, niet het doen van iets essentieels. Oorsprong: Komt uit het algemene Europese taalgebruik en is niet verbonden aan één auteur. Het is een idiomatische uitdrukking die al sinds de 16e–17e eeuw voorkomt in verschillende talen. De oorsprong ligt in de metafoor waarbij tijd wordt voorgesteld als iets levends of actiefs, dat je kunt “doden”, oftewel uitschakelen of onschadelijk maken. In werkelijkheid bedoelt men: de tijd laten voorbijgaan zonder doel.
In het diepe gegooid worden.
Foto: projectsucces. Betekenis: Het wordt gebruikt om te beschrijven dat iemand zonder voorbereiding of kans op te wennen in een lastige situatie wordt geplaatst, zoals bijvoorbeeld bij een onverwachte opdracht, situatie op werk of in andere levensomstandigheden. Oorsprong: De uitdrukking komt van de beeldspraak van iemand die in het water wordt gegooid zonder dat hij weet hoe te zwemmen, waardoor hij meteen in de problemen komt. Het beeld is terug te voeren op situaties waarin iemand plotseling in een onbekende of complexe situatie wordt geconfronteerd.Het is geen quote van een specifieke auteur, maar een idiomatische uitdrukking die al lange tijd in het Nederlands gebruikt wordt. Het heeft geen bekende oorsprong gekoppeld aan een persoon, maar eerder een volkswijsheid en beeldspraak.
Zij heeft brood op de plek.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Dubbele betekenis: 1. Letterlijke / algemene betekenis: Zoals vandaag nog gangbaar — “voldoende middelen hebben om van te leven”, “goed voorzien zijn”. 2. Figuratieve / volkse betekenis (verouderd, plat): In bepaalde contexten verwees “brood op de plank hebben” inderdaad op vrouwelijke rondingen, meer bepaald volle borsten. De “plank” stond dan metafoor voor de borstkas, en “brood” voor de vormen erop. Het was dus een volksgrapje of ondeugende toespeling, niet de hoofdbetekenis, maar wel een herkenbare bijbetekenis in de spreektaal van de 19e en vroege 20e eeuw. Oorsprong: Er is geen specifieke auteur; dit is een volksuitdrukking, ontstaan uit het alledaagse spraakgebruik. Ze behoort tot de collectieve spreektaal van het Nederlands en is niet aan één schrijver of denker toe te schrijven.
Water in ( bij ) de wijn doen.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Een compromis sluiten, toegeven, of je eisen matigen om tot overeenstemming te komen. Je “verdund” als het ware je eigen wensen, zodat samenwerking of vrede mogelijk wordt. Oorsprong: Traditioneel volksgezegde. De uitdrukking komt uit de oude Europese drinkcultuur. In de klassieke oudheid (met name de Grieken en later ook de Romeinen) werd wijn vrijwel altijd verdunt met water. Pure wijn drinken gold als onbeschaafd of ongezond. Iemand die bereid was water bij zijn wijn te doen, liet daarmee zien dat hij bereid was rust te bewaren, conflicten te vermijden of zich gematigder op te stellen. In de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd bleef deze beeldspraak behouden: water toevoegen aan wijn verzwakt de smaak → figuurlijk: je standpunt verzwakt om het voor anderen aanvaardbaar te maken.
Dat loopt spaak.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Iets gaat mis, het loopt verkeerd af, of een plan mislukt. Het drukt uit dat een proces of samenwerking niet soepel verloopt en vastloopt. Oorsprong: Het woord “spaak” verwijst hier naar de spaken van een wiel. Wanneer een spaak breekt of vastloopt, kan het wiel niet meer draaien — het hele voertuig komt tot stilstand. Dat beeld werd figuurlijk toegepast op situaties waarin iets “niet meer draait zoals het hoort”.
De keuze tussen pest en cholera.
Foto: Pablo Garcia Saldana. Betekenis: Men moet kiezen tussen twee even onaantrekkelijke of rampzalige opties: wat je ook kiest, het is slecht. Het duidt op een dilemma zonder goede uitkomst. Oorsprong: Rond 1850–1900 duikt de uitdrukking op in kranten en literatuur.Het werd vooral gebruikt in politieke en maatschappelijke context: twee slechte oplossingen voorstellen.
Hij weet van toeten noch blazen.
Foto: Dariusz Staniszewski. Betekenis: Hij weet niets, ’t is een domkop. Herkomst: Toeten en blazen betekenen beide: op een hoorn blazen. Herkomst: De uitdrukking vindt zijn oorsprong in het werk van de nachtwaker.
De ( laatste ) druppel die de emmer doet overlopen.
Foto: papillon60. Betekenis: De laatste in een reeks van irritaties, problemen of gebeurtenissen die ervoor zorgt dat iemands geduld op is of dat een situatie onhoudbaar wordt. Het beeld is dat een emmer langzaam volloopt met druppels – elke druppel op zich is onbeduidend, maar uiteindelijk zorgt één laatste druppel ervoor dat de emmer overstroomt. Zo kan een kleine gebeurtenis op zich onschuldig lijken, maar als het volgt op een lange reeks van problemen, kan het de situatie onhoudbaar maken. Het wordt gebruikt om aan te geven dat iemands geduld, verdraagzaamheid of capaciteit om iets te verdragen volledig is uitgeput. Oorsprong: Een zeer oude spreuk waarvan de exacte oorsprong en auteur niet met zekerheid zijn vast te stellen. De uitdrukking komt waarschijnlijk uit het Latijn: “gutta cavat lapidem” (een druppel holt de steen uit), maar de specifieke vorm met de emmer lijkt van Nederlandse of Germaanse oorsprong te zijn.
Iemand dwarsbomen.
Foto: Hans Betekenis: Het verwijst naar het actief verhinderen dat iemand iets tot stand brengt of bereikt. Oorsprong: Geen specifieke auteur — het is een oude Nederlandse uitdrukking die in de loop der eeuwen is ontstaan uit het gewone taalgebruik. De uitdrukking komt van het beeld van bomen die dwars liggen — letterlijk dwars op de weg, en dus de doorgang versperren.
Zweren bij kris en kras.
Foto door securitymanagement. Betekenis: Iemand houdt zich niet aan orde of regelmaat, maar gelooft in het chaotische, het dooreenlopende, of handelt zonder vaste lijn — en verdedigt dat zelfs met overtuiging. Het drukt dus een ironische of spottende houding uit tegenover iemand die chaos als methode omarmt. Oorsprong: De uitdrukking is volkstaal, niet aan een specifieke auteur toe te schrijven. Ze ontstond waarschijnlijk in de 19e eeuw, toen veel samenstellingen met kris en kras in spreektaal gangbaar waren.
Zich uit de voeten maken.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Snel weggaan, ervandoor gaan of vluchten — meestal om aan iets onaangenaams te ontkomen.
Als een os voor de staldeur staan.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Domme onhandigheid of een gebrek aan gezond verstand. Een eenvoudige, voor de hand liggende stap die genomen moet worden, maar die desondanks niet wordt gezet. Oorsprong: Traditioneel Nederlands spreekwoord dat is ontstaan uit de agrarische samenleving.
Krijt eten.
Foto: pinterest.com. Betekenis: Zich nederig of onderdanig gedragen, meestal om een gunst te krijgen of om straf te ontlopen. Oorsprong: De zegswijze komt uit de middeleeuwen. Men dacht dat dieren (vooral lammeren of kalveren) die krijt aten, er tam en mak van werden. Omdat krijt een soort kalmerend effect zou hebben, werd dit beeld gebruikt voor mensen die hun trots inslikken en zich onderdanig maken.
’t Hart zinkt hem in de schoenen.
Foto door lookatme.ru
In het verkeerde keelgat geschoten.
Foto door Luz Fuertes. Betekenis: Iets op een negatieve manier verkeerd begrijpen, resulterend in ongerechtvaardigde woede tegen iemand anders.
Oude koeien uit de sloot halen.
Foto door onbekend. Betekenis : (opnieuw) beginnen over iets (vervelends) wat vroeger is voorgevallen / vaak vervelende, bijna vergeten gebeurtenissen oprakelen / oude reeds lang vergeten zaken, twisten of grieven weer oprakelen 🐄🐄 Variant : oude koeien uit de gracht halen/trekken [vooral in Zuid-Nederland]. 🐄🐄Het ergste moet nog komen.
Foto: Instagram
Het venijn zit in de staart.
Foto door onbekend. Letterlijke vertaling uit het Latijn : in de staart (nl. van de schorpioen) zit het vergift; het kritieke of gevaarlijke punt komt pas aan het eind.
Een bord voor de kop hebben.
Foto door luxeofzuinig.blogspot. Betekenis: Buitengewoon brutaal zijn; overal maar op in gaan. ( Ontleend aan de veehouderij: een koe die niet in ’t land wil blijven krijgt een plank [ bord ] voor de kop, zodat hij niets kan zien en bang is om in de sloot te geraken.Iemand voor de gek houden.
Foto door nl.freepik.com. Betekenis: Iemand beetnemen, misleiden.
Zand erover!
Foto door andreaskrahnen.wordpress.com. Betekenis: Dit zeggen we als we een onprettige zaak, waaraan een ander schuld heeft, besluiten te vergeten. Deze zegswijze verwijst naar het vroeger gebruik van fijn zand op de lessenaar, dat over een pas beschreven blad werd uitgestrooid om de natte inkt niet te doen vlekken. meningsverschil en het vergeten.
In niemandsland.
Foto door AlecFavale
Gewoon afwachten.
Afbeelding: Jeanette Atherton AI. Betekenis: Een afwachtende houding aannemen; eerst kijken hoe een situatie zich ontwikkelt voordat je zelf actie onderneemt.
De kat uit de boom kijken.
Foto door Tuna
Een hond met een bot kent geen vrienden.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Het spreekwoord betekent dat iemand die iets waardevols bezit, vaak egoïstisch wordt en niet meer bereid is te delen, zelfs niet met vrienden. Net zoals een hond die een bot heeft gekregen, dit fel bewaakt en zelfs zijn vrienden wegjaagt, zo kan bezit mensen veranderen. Het wijst op de egoïstische kant van de menselijke natuur wanneer eigenbelang in het spel is. Oorsprong: Dit is een oud volkspreekwoord (16e, 17e eeuw) waarvan geen specifieke auteur bekend is. Dergelijke spreekwoorden zijn ontstaan uit volkse wijsheid en werden mondeling doorgegeven voordat ze werden opgetekend. Het behoort tot het collectieve culturele erfgoed van de Nederlandse taal.
Als de armoede binnenkomt, vliegt de liefde het venster uit.
Afbeelding: Peter van Geest AI
Op het pad der vriendschap bloeien de mooiste bloemen. Ze heten: Verdraagzaamheid, Eerlijkheid, Hulpvaardigheid en Vertrouwen.
Foto: spacephotographer2000. Betekenis: Praktische ervaring is vaardevoller dan theoretische kennis.
In nood leert men zijn vrienden kennen.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Je weet pas wie je echte vrienden zijn wanneer je het moeilijk hebt. In tijden van voorspoed zijn er vaak veel mensen die zich als vriend voordoen, maar in moeilijke omstandigheden blijven alleen de oprechte vrienden over. Oorsprong: Het gezegde is al sinds de 16e eeuw in gebruik in het Nederlands en komt voor in oude spreekwoordenverzamelingen, zoals die van P. C. Hooft en Jacob Cats. Het idee zelf is echter nog ouder en gaat terug tot de klassieke oudheid. Vergelijkbare uitspraken bestonden al bij de Griekse filosoof Euripides (5e eeuw v.Chr.) en de Romeinse schrijver Cicero, die in zijn werk Laelius de amicitia (Over de vriendschap) schreef dat ware vriendschap vooral blijkt in moeilijke tijden.
Zij zijn dikke vrienden.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Zij zijn zeer goede, hechte vrienden — mensen die het uitstekend met elkaar kunnen vinden en veel samen doen. Oorsprong: Het woord “dik” wordt hier niet letterlijk gebruikt (dus het heeft niets te maken met lichaamsgewicht), maar in overdrachtelijke zin, als versterking. In oudere vormen van het Nederlands (en ook in andere Germaanse talen) betekende dik vaak hecht, stevig of intens. Die betekenis van “dik” als “hecht of sterk” is al terug te vinden in teksten uit de 17e eeuw.
Kop, noch staart hebben.
Foto: perplexity. Betekenis: Iets heeft geen duidelijk begin of einde , waardoor het moeilijk te begrijpen of te volgen is. Er zit geen logica of structuur in het besproken onderwerp, waardoor men er niet wijs uit kan worden. Oorsprong: Het gezegde komt al voor in oude Nederlandse bronnen en is te herleiden tot middeleeuwse teksten. Een voorbeeld is het citaat uit Rein. II, rond 1300: “Hi laet sijn reden staen ten halven sonder hooft of sonder steert”, waar men doelt op een redevoering zonder hoofd of staart, oftewel zonder begin of einde. De uitdrukking is dus al eeuwenoud en vermoedelijk ontstaan uit het beeld van een dier dat duidelijk herkenbare uitersten heeft (hoofd en staart), wat aan teksten of verhalen vaak ontbreekt als ze chaotisch zijn. Er is geen individuele auteur voor het gezegde; het behoort tot het klassiek Nederlandse taalgebruik en is onderdeel van het collectief cultureel erfgoed van het Nederlandse taalgebied. Het gezegde vindt men in diverse dialecten en varianten zoals in Belgisch-Brabants: “kop noch steert aan iets kunnen krijgen”.
Appels met peren vergelijken.
Foto door wimmulders.nl. Betekenis: Dat men twee zaken vergelijkt die eigenlijk te verschillend zijn om een eerlijke vergelijking te maken. Het geeft aan dat sommige vergelijkingen niet zinvol zijn omdat de onderlinge verschillen te groot zijn. Oorsprong: De uitdrukking bestaat al lange tijd en is wijdverbreid in veel Europese talen. Niet alleen in het Nederlands, ook in het Duits, Engels, Spaans, Frans, Italiaans en Portugees komen vergelijkbare gezegden voor. De keuze voor appels en peren in het Nederlands is mogelijk ontstaan doordat deze twee vruchten in Europa al duizenden jaren bekend zijn, terwijl bijvoorbeeld de sinaasappel pas vel later zijn intrede maakte.
Aan het einde van zijn Latijn zijn.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Niet meer weten wat te doen; geen uitweg meer zien; uitgeput zijn (lichamelijk, geestelijk of qua ideeën. Oorsprong: De uitdrukking komt uit het Middeleeuws-Latijnse onderwijs. In de tijd dat Latijn de taal van wetenschap en onderwijs was (de middeleeuwen tot in de 18e eeuw), betekende het letterlijk: iemand is zover gekomen dat hij niets meer weet te zeggen in het Latijn — dus hij weet geen woorden meer, zijn kennis is op. Later werd het figuurlijk gebruikt: iemand heeft geen middelen of ideeën meer over — hij is “aan het einde van zijn Latijn”.
Hij zal van de bok dromen.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Iemand staat een bestraffing of stevige uitbrander te wachten, met de implicatie dat hij ergens flink voor moet boeten of zorgen heeft over een komende straf. De uitdrukking wordt gebruikt als waarschuwing: iemand zal het zwaar te verduren krijgen of een flinke uitbrander/pak slaag ontvangen. De bok verwijst dus niet naar het dier, maar naar een strafwerktuig, of figuurlijk naar een ontmoeting met iets kwaadaardigs (de duivel). Later kwam de uitdrukking ook voor als algemene metafoor voor een negatieve ervaring of tegenslag. Oorsprong: De herkomst van deze uitdrukking ligt waarschijnlijk in het strafwerktuig de ‘bok’, een soort pijnbank waarop mensen werden vastgebonden en gestraft. In bronnen uit de 19e eeuw, zoals het woordenboek van Harrebomée, wordt de uitdrukking al genoemd als beeldspraak voor een bestraffing. In oude spreekwoordenboeken zoals die van K. ter Laan is er bovendien een alternatieve uitleg: ‘bok’ was soms een eufemisme voor de duivel, waardoor de uitdrukking ook kan betekenen dat iemand het zo benauwd krijgt dat hij droomt dat hij in de duivel’s macht is.
’t Is een broodetende profeet.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Een “broodetende profeet” is iemand die voorspellingen of raad geeft, maar dat doet om er zelf beter van te worden — bijvoorbeeld voor geld, aanzien of voordeel. Het drukt dus wantrouwen uit tegenover iemand die zich voordoet als een wijze of visionair, maar in werkelijkheid vooral zijn eigen brood verdient met praten. Oorsprong: een duidelijke bijbelse oorsprong, namelijk in het boek Amos 7:12–15. Daar wordt Amos geconfronteerd door Amasja, de priester van Betel, die hem beschuldigt van profeteren om geld of brood te verdienen.
Zweren bij hoog en laag.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: Iets uiterst stellig en met klem beweren, vaak om twijfel weg te nemen. Auteur: Onbekend; een traditioneel spreekwoord dat in de volkstaal is ontstaan. Oorsprong: Komt voort uit de oude gewoonte om bij het zweren van een eed alles wat “hoog” (de hemel, God) en “laag” (de aarde) is als getuige aan te roepen, om de eed kracht bij te zetten.
Dromen zijn bedrog.
Foto: Yohann LC
De man van je dromen.
Foto: Alexander Hipp
Waar een wil is, is een weg.
Foto: Cocoparisienne
Iemand op stang jagen.
Foto: Luisa Peter. Betekenis: Iemand boos maken. Oorsprong: De uitdrukking vindt zijn oorsprong in het paardrijden. Met ‘de stang’, wordt het bit van een paard bedoeld.
Een gat in de lucht slaan.
Foto: Masha Buschujewa. Betekenis: Zich uitermate verbazen, verwonderen.
Ieder huisje heeft zijn kruisje.
Foto: Luke Stackpoole. Betekenis: in ieder gezin of iedere familie is (ook) narigheid’.
Iets aan de man helpen (brengen).
Foto door Omotayo Tajudeen
Een slecht figuur slaan.
Foto door Сергей Гладкий. Betekenis: Een blunder begaan.
Uit de losse pols.
Foto door Andreas. Betekenis: Iets zonder voorbereiding, schijnbaar zonder moeite doen.
Iemand de oren afzagen.
Afbeelding: Peter van Geest AI
Met de hoed in de hand, kom je door het hele land.
Foto door Pixabay. Betekenis: Met vriendelijkheid of beleefdheid, bereik je meer.
Beter een goede buur, dan een verre vriend.
Foto: Andre Ouellet
Tijd is geld.
Een kat komt altijd weer op de poten terecht.
Foto: GoodFon. Betekenis: Deze persoon is altijd ongedeerd gebleven, heeft zichzelf altijd weten te helpen, heeft altijd geluk gehad en is altijd ongedeerd uit moeilijkheden gekomen. Oorsprong: Verwijst naar het vermogen van de kat om bij vallen of springen altijd met de voeten eerst op de grond te landen en zo verwondingen te voorkomen.
Achter de wolken schijnt de zon.
Foto door NOAA. Betekenis: Er komen ook weer betere tijden.
Jong geleerd, oud gedaan.
Foto door Ben White. Betekenis: Wat je in je jeugd leert, kan je later van nut zijn.
Onder vriendschap’ s schijn, zit het ergste venijn.
Foto: Sammy-Sander. Betekenis: Een vriendschap die niet wederzijds blijkt, is een grote teleurstelling.
Spreken is zilver, zwijgen is goud.
Foto door Jerzy Górecki. Opmerking: Van oorsprong uit de Arabische cultuur, komt in meerdere talen voor.
Gedane zaken nemen geen keer.
Foto: Alexandra Koch
Hij is te vangen als een aal bij de staart.
Afbeelding: Peter van Geest AI. Betekenis: 1. Men kan hem nooit te spreken krijgen. 2. hij is zo handig, dat hij zich overal weet uit te redden.
Maakt oktober veel gedruis, is het met de wijn niet pluis
Foto Shalva56
Brengt oktober wind en kou, dan is januari lauw.
Foto: Mike Ahrends
Brengt oktober wind en kou, dan is januari lauw.
Foto: Rhianna Truex
Wie veel noten kan klippelen, zal nog van de kou gaan trippelen.
Foto: Monika Grabowska. Opmerking: ‘klippelen’ = ‘met de knuppel [kapot] slaan.’ ‘Trippelen = springen’, Oud Nederlandse woorden.Als de R is in de maand, is het weer niet altijd meegaand.
Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en lezen wil?
Afbeelding door onbekend
’t Komt te paard en ’t gaat te voet.
Foto door Helena Lopes. Betekenis: Ziekte en ongeluk komen vaak heel plotseling, maar het duur lang, eer men hersteld is.
Nog nat achter de oren zijn.
Foto door Engin Akyurt. Foto door Engin Akyurt. Betekenis: Zeer jong en onervassen, letterlijk ‘nog maar net geboren’. Oorsprong: Het beeld ontleent men aan een pasgeboren kind waar het vruchtwater (of het witte huidsmeer) achter de oren nog niet is opgedroogd – een plaatsje dat, net als oksels en liezen, wat langer vochtig blijft .Nederlandse vermelding stamt uit 1612: de Amsterdamse schrijver Gerbrand Bredero laat in zijn klucht een personage zeggen: „Jy bent nau droogh achter jou ooren, en jy laetje soo jongh bedriegen?”
Door Pieter
Mensenmens, zoon, echtgenoot, vader, opa.
Spiritueel, echter niet religieus.
Ik hou van golf, wandelen, lezen en de natuur in veel opzichten.
Onderzoeker, nieuwsgierig, geen fan van de mainstream media (MSM).
Een kat komt altijd weer op de poten terecht.
Wat baten kaars en bril als de uil niet zien en lezen wil?
